We worden begroet door de goden van de Olympus wanneer we de expositieruimte in het Louvre-Lens binnenstappen. Apollo, Athene, Hera en Aphrodite verwelkomen ons in de wereld van Homeros. Ook de muze Polyhymnia, die bij de dichters zorgde voor inspiratie, is van de partij.
De vraag die bij aanvang wordt gesteld, is wat het belang nog is van de Ilias en de Odyssee. Wat voor invloed hebben deze eeuwenoude verhalen tegenwoordig nog en hoe komt het dat we nog steeds de namen kennen van helden als Achilles, Patrokles of Penelope? Het belang is nauwelijks te onderschatten, zelfs tot op vandaag worden kunstenaars geïnspireerd door deze teksten zowel in de schilderkunst, muziek, film of het theater. Zelfs in onze taal zijn er uitdrukkingen overgebleven, denk maar aan de ‘achillespees’ of ‘zwakke plek’. Niet alleen brengen deze verhalen een oude wereld terug tot leven, Homeros is ook een meester in het schetsen van diepmenselijke emoties die nog steeds herkenbaar zijn. Het is de universaliteit van dit werk die maakt dat het actueel en belangrijk blijft. Kunst kan ons in contact brengen met die andere werelden en kan op die manier onze ogen openen waardoor de kans verkleint dat we met z’n allen vervallen in navelstaarderij.
Maar wie was die Homeros nu eigenlijk? Heeft hij wel echt bestaan? Een vraag die tot op heden onbeantwoord blijft. Onderzoekers gaan er vanuit dat hij degene was die begonnen is met de verhalen op te schrijven rond de 8e eeuw v.C., toen ook het Griekse schrift ontstond. In ieder geval zijn ze ontstaan uit een veel oudere, orale traditie. In de oudheid waren het de ‘aoidoi’, de ‘barden’ die de verhalen uit het hoofd reciteerden onder begeleiding van de lier. Om te bewijzen dat het mogelijk was dat één iemand zo’n 15.000 verzen uit het hoofd kende, werd er onderzoek gedaan naar barden in de Balkan die deze traditie nog levend houden. Vaak wordt Homeros voorgesteld als een oude, blinde man, maar zeker weten we dit niet. Sommige geleerden interpreteerden de betekenis van zijn naam “ὁ μὴ ὁρῶν”, als ‘de niet ziende’. De expositie toont enkele gebeeldhouwde hoofden en schetsen van hem. Later zorgden filologen ervoor dat de teksten opnieuw geschreven en vertaald werden en in de 18e en 19e eeuw werden er aan de universiteiten wedstrijden georganiseerd in de voordracht van de verzen. Dit alles heeft ertoe bijgedragen dat hij tot vandaag bekend bleef.
Wanneer we verder wandelen doorheen de tentoonstelling worden we eerst ondergedompeld in enkele scènes van de Ilias. Het eerste vers van dit epos klinkt als volgt: ‘Bezing, godin, de woede van Achilles, zoon van Peleus’. Hoewel het hele verhaal draait rond de oorlog van de Grieken tegen de Trojanen, toont dit vers ook aan dat de menselijke emoties zoals woede, verdriet, jaloezie en wraak bij Homeros een centrale rol spelen. Ik herinner mij nog goed hoe ik een brok in de keel kreeg bij het vertalen van de passage tijdens de les Oudgrieks waarin Andromache met hun zoontje Astyanax afscheid neemt van haar man Hektor, die het gevecht zal aangaan met Achilles. Ook al wordt het nog niet gezegd, je voorvoelt gewoon dat Hektor zal sterven in dit mythische gevecht en Andromache noch hun zoontje hem zal terugzien. Machteloos blijft zij achter op de muren van Troje. Ik herinner mij het medelijden dat ik voelde met Achilles wanneer hij verneemt dat zijn hartsvriend Patrokles werd gedood in de strijd, maar ook de walging die ik ervoer wanneer Achilles halsstarrig weigerde het dode lichaam van Hector terug te geven aan de Trojanen zodanig dat ze hem zoals het gebruik voorschreef een passende begrafenis konden geven. En hoe hij tot grote schande en immens verdriet van zijn oude vader, koning Priamos zijn lijk aan een strijdwagen bindt en hem aan de voeten door het zand sleept. Priamos schuift al zijn eergevoel en waardigheid aan de kant wanneer hij voor Achilles knielt en smeekt om het lichaam van zijn zoon terug te krijgen. Een prachtig schilderij dat deze scène illustreert is dat van Alexander Iwanow. Ook in de film Troje, met Brad Pitt in de hoofdrol, wordt dit mooi gespeeld.
Naast de menselijke emoties, beschrijft Homeros ook gedetailleerd de wapens en het materiaal van de helden. Van wapenschilden tot helmen, we kunnen ons precies voorstellen hoe het er moet uitgezien hebben. Ook de ‘epitheta ornans’ die worden gebruikt, helpen ons op weg, zoals de helmboswuivende Hector, de snelvoetige Achilles, de listige Odysseus of de wijnrode zee. Het zijn net die details die archeologen zoals Schliemann ertoe aangezet hebben om het bestaan van deze Homerische wereld aan te tonen met identieke vondsten.
Tussen de twee epossen door, krijgen we een moderne stamboom te zien van de hoofdpersonages die erin voorkomen. Het helpt om de draad in het complexe verhaal niet kwijt te raken.
Er wordt ook kort aandacht besteed aan de gedichten uit de cycli, waarnaar sporadisch wel verwezen wordt in de Ilias en de Odyssee, maar die eigenlijk op zich bestonden. Zo gaat het gedicht ‘De kleine Ilias’ onder meer over het houten paard van Troje. Een verwijzing hiernaar is het standbeeld van de Laocoöngroep dat in Rome werd gevonden. Het beeldt de Trojaanse priester Laocoön uit die samen met zijn zonen wordt verslonden door slangen. Hij is het die de list van de Grieken doorziet en de Trojanen waarschuwt voor het paard van Troje. Om hem te straffen gaf de godin Athena, Poseidon de opdracht slangen uit zee op hem af te sturen. Dit verhaal wordt slechts kort aangehaald in de Odyssee, het is de Romeinse schrijver Vergilius die hierover uitgebreider schrijft in de Aeneas.
Er hangt ook een mooi schilderij ‘Hélène et Pâris’ getiteld van Antoine-Jean Gros dat het gedicht ‘Cyprische gezangen’ illustreert waarin het Parisoordeel beschreven wordt.
Verderop neemt de expositie ons mee in het verhaal van de Odyssee. Geen heldendicht over oorlog deze keer, maar het verhaal van de listige Odysseus, koning van Ithaka en bedenker van het houten paard van Troje die na de Trojaanse oorlog nog tien jaar gedwongen rondzwerft over de Middellandse Zee samen met zijn manschappen. De wereld van de Odyssee is er één vol mythische figuren en bizarre monsters zoals Scylla, het zeskoppige monster, de eenogige Cyclopen en de Sirenen die door hun gezang de voorbijvarende boten op de kliffen te pletter lieten slaan. Maar er zijn nog meer uitdagingen op deze woelige tocht in de vorm van enkele vrouwelijke figuren. Zo is er de tovenares Kirke en de godin Calypso die hem elk bewustzijn van tijd ontneemt waardoor hij denkt zeven dagen gevangen te zitten op het eiland Ogygia in plaats van zeven jaar. En dan is er ook nog eens de bevallige Nausikaä, dochter van koning Alkinoös, die hem ontmoet op het strand en uiteindelijk met hem wil trouwen. Ik herinner mij ook goed hoe ontroerend ik de passage vond die we eveneens vertaalden in de les Oudgrieks waarin Odysseus eindelijk aankomt op Ithaka en hij als eerste na twintig jaar herkend wordt door zijn trouwe hond Argos die vervolgens sterft nadat hij zijn meester terug heeft gezien. Zijn oude voedster Eurykleia herkent hem vervolgens aan zijn voeten wanneer ze die na zovele jaren terug wast. Alweer geeft Homeros blijk van zijn inzicht in de menselijke psychè en weet hij als geen ander de menselijke emoties weer te geven.
Ook de Odyssee inspireerde heel wat kunstenaars en kan zelfs gezien worden als een symbool van het leven zelf. Een erg mooi voorbeeld hiervan is het gedicht ‘Ithaki’ van de Griekse schrijver Konstantinos Kavafis.
Beide epossen hebben niet enkel geïnspireerd, maar deden zelfs een ware ‘homeromanie’ ontstaan waarbij men ging dwepen met alles wat met Homeros te maken had. Schliemann las als bezeten de Ilias wat hem er uiteindelijk toe aanzette om bewijsstukken te gaan zoeken voor het bestaan van de Homerische wereld. Als archeoloog ontdekte hij de stad Troje en Mycene.
Ook schrijvers, zoals Victor Hugo, zagen in Homeros hun leermeerster en lieten zich voor hun eigen oeuvre inspireren door hem. De tentoonstelling toont verder ook foto’s van de fotograaf Frédéric Boissonnas die samen met Victor Berard in Odysseus’ kielzog over de Middellandse Zee reisde.
De tentoonstelling eindigt met een meer ludieke vraag: kan er ook met Homeros gelachen worden? Het antwoord is een brede glimlach bij het zien van enkele ironische prenten. En wil je echt iets grappigs zien, kijk dan eens naar dit filmpje van ’50 Nuances de Grecs’: https://www.youtube.com/watch?v=xsms6UuB2-o
We verlaten Homeros, maar mijn hoofd zit vol beelden. Het geluid van ruisende golven weerklinkt alsof ik net ook een hele reis heb gemaakt. De tentoonstelling eindigt met een filosofische zin boven de uitgang: ‘Toutes ces choses n’existent pas, mais elles durent encore.’
Het Louvre-Lens brengt opnieuw een geslaagde expositie die een bezoek meer dan waard is!
Geen betere remedie voor een koude, mistige winterdag dan een bezoek aan een museum. En wat voor één! Het Louvre-Lens is echt een pareltje! We kozen voor een bezoek aan La Galerie du temps.
Greekimpression 
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.